رسانه‌ی انیمیشن دنیایی بی‌نهایت گسترده و متنوع است. حتی اگر فقط به انیمه (انیمیشن تولیدشده در ژاپن) محدود شویم، ژانرها و لحن‌های بسیار متفاوتی را دربرمی‌گیرد که تهیه‌ی فهرستی جامع و کامل از آثار مهم آن تقریباً غیرممکن است. برخلاف تصور برخی، انیمه فقط برای کودکان نیست، و تنها به آثاری مانند «دراگون بال» محدود نمی‌شود — هرچند همین مجموعه طی ۴۰ سال گذشته نماد انیمه‌ی اکشن-ماجراجویی شده است. آثار شونن مانند «دراگون بال» برای قشر خاصی طراحی شده‌اند، که کاملاً با لحن و مخاطبان فیلمی مانند «صدای خاموش» یا «همسایه‌ی من توتورو» متفاوت است.
با این حال، اگر هرگز به دنیای پرهیجان انیمه پا نگذاشته‌اید، دست‌کم می‌توانیم با معرفی چند اثر ضروری، راه را برایتان باز کنیم. پیش‌تر پنج سریال انیمه‌ای ضروری را معرفی کردیم؛ حالا نوبت به فیلم‌هاست. پیش از شروع، بد نیست به چند اثر مهم اشاره کنیم که در این فهرست قرار نگرفته‌اند — به‌ویژه آثار استاد هایائو میازاکی.
در این فهرست فیلمی از میازاکی نمی‌بینید؛ و این دو دلیل دارد: اول، آثار او آن‌قدر شناخته‌شده و جهانی هستند که حتی غیرطرفداران انیمه هم با آن‌ها آشنایی دارند. آوردن فیلمی مثل «شهر اشباح» به فهرستی برای تازه‌واردان، مثل آن است که به کسی که تازه با انیمیشن آشنا شده بگویید یک فیلم دیزنی تماشا کند — منطقی است، ولی بدیهی. (با این حال، تماشای «شاهزاده مونونوکه» برای همه الزامی‌ست؛ اثری شگفت‌انگیز در ژانر فانتزی تاریک، با شخصیت‌هایی پیچیده و نگاهی ژرف به تقابل طبیعت و پیشرفت.)
در همین راستا، فیلم «نام تو» ساخته‌ی ماکوتو شینکای نیز پیشنهاد آسانی برای آشنایی با انیمه است — یک عاشقانه‌ی نوجوانانه‌ی تماشایی با گرافیک خارق‌العاده و موسیقی متن به‌یادماندنی. همچنین «به گذشته نگاه کن»، اقتباسی از داستان خالق «مرد اره‌برقی»، فیلمی کوتاه اما شاهکار است درباره‌ی دوستی، خلاقیت، و بهای هنر — و یکی از آن آثار دردناک که اشکتان را درخواهد آورد.
حال با ذکر این نکات، بیایید با ۵ فیلم انیمه‌ای ضروری آشنا شویم که تماشای آن‌ها برای هر کسی لازم است.
۱. پایان اونگلیون | The End of Evangelion
تنها فیلم این فهرست که بر اساس یک سریال ساخته شده، اما حتی اگر با «نئون جنسیس اونگلیون» آشنا نباشید، هیچ چیز نمی‌تواند شما را برای تماشای «پایان اونگلیون» آماده کند. این فیلم، اثر بی‌نظیر هیده‌آکی آنو، پایان داستان (حداقل تا مدتی) و یک شاهکار بحث‌برانگیز و شخصی‌ست که گویی مستقیماً از زبان خالقش با مخاطب سخن می‌گوید.
فیلم ترکیبی‌ست از یک حماسه‌ی علمی-تخیلی با ساختاری کاملاً تجربی. نبرد آسوکا با اونگلیون‌های تولید انبوه یکی از هیجان‌انگیزترین و نفس‌گیرترین نبردهای تاریخ انیمه است؛ حرکات شخصیت‌ها آن‌قدر واقعی هستند که گویی با روتوسکوپی ساخته شده‌اند، و دقت در نمایش قطعات مکانیکی و خون و جزئیات بصری، خیره‌کننده است.
اما نقطه اوج فیلم، شکستن دیوار چهارم و رویارویی مستقیم با مخاطب است؛ لحظه‌ای که آنو به‌جای عقب‌نشینی در برابر انتقادات پایان سریال، دست به ساخت یکی از عجیب‌ترین فیلم‌های دهه‌ی ۹۰ می‌زند. «رخداد سوم» یکی از ترسناک‌ترین و در عین حال شاعرانه‌ترین لحظات انیمیشن است، با ترانه‌ای درباره‌ی افسردگی و خودکشی در پس‌زمینه.
در عین پیچیدگی، این فیلم درباره‌ی پذیرش درد و لذت زندگی انسانی است — اثری منحصربه‌فرد و تکرارناشدنی.
۲. آکیرا | Akira
چه چیز جدیدی می‌توان درباره‌ی «آکیرا» گفت که در این ۳۷ سال گفته نشده باشد؟ اقتباس کاتسوهیرو اوتومو از مانگای خود، سنگ‌بنای ژانر سایبرپانک و شاهکار بی‌بدیل انیمه است.
داستان «آکیرا» همانند «بلید رانر» پیشگامانه است. شهری آینده‌نگر، گرفتار آشوب، اعتراض و فساد، و در میان آن گروهی از نوجوانان موتورسوار که مسیرشان با به‌دست آوردن قدرت‌های ذهنی یکی از دوستانشان، به‌کلی تغییر می‌کند.
اوتومو با مهارت کم‌نظیری، روایت شخصی رقابت و دوستی کانِدا و تتسوئو را با داستانی وسیع‌تر درباره‌ی فروپاشی نظم اجتماعی و پنهان‌کاری دولت ترکیب می‌کند. اما در کنار داستان، آنچه «آکیرا» را به افسانه تبدیل کرده، انیمیشن بی‌سابقه‌اش است.
تقریباً تمام استودیوهای انیمیشن ژاپن برای خلق «آکیرا» همکاری کردند. رنگ‌هایی برای این فیلم اختراع شد، شهر نئو-توکیو چنان با جزئیات و عظمت ساخته شده که در هر فریم حضوری سنگین دارد. از اسلاید معروف موتورسیکلت گرفته تا دگرگونی بدنی تتسوئو، هر لحظه‌ی فیلم یادآور قدرت خیره‌کننده‌ی انیمیشن است.
۳. داستان شاهدخت کاگویا | The Tale of the Princess Kaguya
از معدود فیلم‌های انیمه‌ای با امتیاز کامل در راتن تومیتوز، این اثر ساخته‌ی ایسائو تاکاهاتا، آخرین فیلم او و نقطه‌ی اوج کارنامه‌اش است. برخلاف هایائو میازاکی، تاکاهاتا بیشتر به احساسات عمیق و فرم‌های تجربی بصری گرایش دارد.
اقتباسی لطیف و اندوه‌بار از یک افسانه‌ی کلاسیک ژاپنی، فیلم داستان پیرمردی را روایت می‌کند که دختری کوچک را از درون ساقه‌ی بامبو پیدا می‌کند. دختر به‌سرعت رشد می‌کند و به شهری بزرگ برده می‌شود تا زندگی سلطنتی داشته باشد، اما او دل‌تنگ آزادی طبیعت است.
این فیلم در عین سادگی، درباره‌ی گذر عمر، کودکی، و اسارت در ظواهر زندگی‌ست — پیامی که با هنر بصری خاص فیلم بیشتر نمود می‌یابد. استفاده از آبرنگ، فضاهای مینی‌مالیستی، و حرکاتی سیال باعث شده فیلم حال و هوای سنتی و در عین حال احساسی داشته باشد. صحنه‌ی دویدن کاگویا در قصر، یکی از بی‌نظیرترین سکانس‌هایی‌ست که استودیو جیبلی خلق کرده است.
۴. بازیگر هزاره | Millennium Actress
ساتوشی کن یکی از خلاق‌ترین ذهن‌های انیمیشن مدرن بود. با وجود تنها چهار فیلم بلند و یک سریال، تأثیر عمیقی بر این هنر گذاشت؛ تا جایی که آثارش بارها توسط فیلم‌سازان غربی (از آرونوفسکی گرفته تا نولان) مورد اقتباس قرار گرفته‌اند.
در «بازیگر هزاره»، دو مستندساز به بررسی زندگی چیویوکو فوجیوارا، بازیگر بازنشسته، می‌پردازند. در روایت، مرز میان خاطره و فیلم محو می‌شود و شخصیت‌ها گویی در میان صحنه‌های فیلم‌های قدیمی او زندگی می‌کنند. داستانی عاشقانه و احساسی که نه‌فقط درباره‌ی جست‌وجوی عشق، بلکه درباره‌ی قدرت سینما برای خلق همدلی، معنا و زیبایی در زندگی‌ست.
این فیلم همچنین ادای دینی به تاریخ سینمای ژاپن است، با سبک انیمیشن دستی کلاسیک که فیلم‌هایی از دهه‌ی ۴۰ تا ۷۰ را بازسازی می‌کند. اثری الهام‌بخش برای فیلم‌سازانی مانند دنیلز در «همه‌چیز، همه‌جا، یک‌باره».
۵. اولین اسلم دانک | The First Slam Dunk
جدیدترین فیلم این فهرست، اما بی‌شک یکی از مهم‌ترین‌ها. «اولین اسلم دانک» به‌کارگردانی خود تاکهیکو اینوئه، خالق مانگای «اسلم دانک»، تلاشی جسورانه برای اقتباس نهایی از داستانی پرطرفدار است.
فیلم فقط یک مسابقه بسکتبال را روایت می‌کند: میان دبیرستان شوهوکو و ساننو کیوگو. اما از طریق فلاش‌بک‌هایی که انگیزه‌ی بازیکنان را نشان می‌دهند، به داستانی انسانی، احساسی و پرتنش تبدیل می‌شود. برخلاف مانگا و سریال، شخصیت اصلی تغییر یافته تا تجربه‌ای تازه برای همه — حتی تازه‌واردان — فراهم شود.
از نظر فنی، این فیلم یک شاهکار انیمیشن ورزشی است. با استفاده از ترکیب خلاقانه‌ی انیمیشن دوبعدی و سه‌بعدی، حرکات بسکتبال به‌شکل بی‌نظیری واقعی، روان و پرانرژی نمایش داده می‌شوند — تجربه‌ای مشابه آنچه «در دنیای عنکبوتی» برای انیمیشن غربی انجام داد.
این فیلم، شور و هیجان بسکتبال را با شکوه بصری انیمه ترکیب کرده است و تماشای آن برای هر علاقه‌مند به انیمه ضروری‌ست.
اگر به دنبال شروعی هوشمندانه برای ورود به دنیای انیمه هستید، این پنج فیلم نقطه‌ی آغاز فوق‌العاده‌ای هستند.
